TEMBUNG
Tembung ing basa Indonesia diarani kata. Tembung yaiku saben rerangken swara kang metu saka
jroning tutuk tur ngemu tegese. Tembung uga nduwé teges gabungané aksara kang nduwé arti ing sawijining basa.
Tembung ing basa Jawa bisa dibedakake dadi:
1.
Tembung Lingga (kata dasar)
Tembung lingga iku tembung sing durung owah saka asalé (tembung asal).
Tuladha: pangan,
gawa, sapu, tulis, tandur, lsp.
2. Tembung Wod
Tembung
wod yaiku tembung sakecap utawa sawanda kang
wis nduweni teges.
Tuladha: byak, pyar, bleng, bum, thil, klap,
cep, dhor, lsp.
3.
Tembung Andhahan
Tembung Andhahan iku tembung kang wus owah seka asliné (tembung lingga).
Tuladha: nangisi, ditukokake,
nyelehake, tinulis, lsp.
Tambahan saka tembung lingga iku bisa arupa
siji utawa campuran seka:
Ø Ater-ater
Ater-ater iku wuwuhan kang dumunung ing sangareping tembung lingga ing pacelathonan
a.
Ater-ater anuswara
Ater-ater anuswara uga diarani ater-ater kang
nganggo swara irung amarga swarane kang mbrengengeng. Kang kalebu ater-ater
anuswara yaiku an, any, am, ang (n, ny, m, ng)
Tuladha: mikul, nyathet, nggawa, nulis
b.
Ater-ater tripurusa
Ater-ater tripurusa yaiku ater-ater kang
mujudake sesulih purusa. Cacahe ater-ater tripurusa ana telu, yaiku dak-, ko-, di-.
Tuladha:
dakpangan, kotulis, disilih
c.
Ater-ater liya
Ater-ater saliyane ater-ater hanuswara karo
tripurusa cacahe ana 13, yaiku sa, pa, pi, pra, tar, ka, kuma, kapi, kami, a, ma, pan, pang.
Tuladha:
makumpul, katuku, pikukuh, sakantor, pratandha, akarya, kumawani
Ø Seselan
Seselan ing basa Jawa iku ana papat yaiku: -um-, -in-, -el-, -er-
Tuladha: titah + -um- = tumitah
tutuh + -in- =
tinutuh
dewer + -el- = delewer
cuwil + -er- =
ceruwil
Ø Panambang
Panambang yaiku tembung kang diselehake
ing pungkasane tembung kang bisa ngowahi arti seka tembung
linggane. Panambang ing basa Jawa yaiku: a, i, e, n, an,
en, ana, aké, na, ni, né, ku,
mu.
Tuladha: milihi, nitipake,
nukokake, kabare, mikira, tutupana, ibuku, tebasen, sastrawan, seniwati,
kapitalisme.
Jenising tembung
ing basa Jawa kaperang dadi 10, yaiku:
1)
Tembung Aran
Tembung aran yaiku sakabehe tembung kang mratelakake jenenge
barang utawa apa wae kang kaanggep barang.
Tembung aran kaperang dadi 2, yaiku:
a.
Tembung aran katon (konkrit),
yaiku tembung aran kang bisa kanyatakake dening pancadriya.
Tuladha: watu, omah, buku, tangan, sepatu, lsp.
b.
Tembung aran tan katon (abstrak),
yaiku tembung aran kang ora bisa kanyatakake dening pancadriya.
Tuladha: ngelmu, kepinteran, kabudayaan, kaluhuran, lsp.
2)
Tembung Kriya
Tembung kriya yaiku sakabehe tembung kang mratelakake solah
bawa utawa tandang gawe.
Tembung kriya kaperang dadi 2, yaiku:
a.
Tembung kriya tanduk (aktip),
yaiku tembung kriya kang migunakake ater-ater anuswara.
Tuladha: nyapu, mangan, nggawa, nulis, lsp.
b.
Tembung kriya tanggap (pasip),
yaiku tembung kriya kang migunakake ater-ater tripurusa, utawa seselan in,
utawa ater-ater ka.
Tuladha: daktulis, koksaponi, digambar, sinawang, katutup,
lsp.
3)
Tembung kahanan
Tembung kahanan yaiku sakabehe tembung kang mratelakake
sesipatan utawa kahanane barang.
Tuladha: wangi, endah, enak, alus, banter, bungah, susah,
mentah, lsp.
4)
Tembung Katrangan
Tembung katrangan yaiku sakabehe tembung kang aweh katrangan
marang tembung liya.
Tuladha: bisa, pancen, nembe, radi, ora, isih, lsp.
5)
Tembung Sesulih
Tembung sesulih yaiku sakabehe tembung kang digunakake
minangka sesulih uwong utawa apa wae kang dianggep barang.
Tembung sesulih ana 6 werna yaiku:
a.
Sesulih purusa
Tembung
sesulih purusa kaperang dadi 3, yaiku:
·
Utama purusa (sesulihe
wong kapisan)
Tuladha: aku,
kula, kawula, dalem, lsp.
Yen
dadi ater-ater: dak-/tak-
Yen
dadi panambang: ku-
·
Madyama purusa
(sesulihe wong kapindho)
Tuladha: kowe,
sliramu, ndika, sampeyan, panjenengan, lsp.
Yen
dadi ater-ater: kok-/ko-
Yen
dadi panambang: mu-
·
Pratama purusa
(sesulihe wong katelu)
Tuladha: dheweke,
piyambakipun, panjenenganipun, lsp.
Yen
dadi ater-ater: di-
Yen
dai panambang: e-/ne-
b.
Sesulih pandarbe
Tuladha: 1) -ku =
kanggo utama purusa
2) -mu = kanggo madyama purusa
3) -e/-ne = kanggo pratama purusa
2) -mu = kanggo madyama purusa
3) -e/-ne = kanggo pratama purusa
c.
Sesulih panuduh
·
Nuduhake barang
- iki/puniki: barang cedhak
- iku/kuwi/puniku: barang rada adoh
- kae/ika/punika: barange adoh
- iki/puniki: barang cedhak
- iku/kuwi/puniku: barang rada adoh
- kae/ika/punika: barange adoh
·
Nuduhake wilangan
Wujude: semene, semono, semana, semanten, lsp.
Wujude: semene, semono, semana, semanten, lsp.
·
Nuduhake wektu/wayah
Wujude: biyen, winginanae, wingi, mau, saiku, engko, sesuk, suk emben, mbesuk, lsp.
Wujude: biyen, winginanae, wingi, mau, saiku, engko, sesuk, suk emben, mbesuk, lsp.
·
Nuduhake papan/panggonan
- kene/ngriki: papane cedhak
- kono/ngriku: papane rada adoh
- kana/ngrika: papane adoh
- kene/ngriki: papane cedhak
- kono/ngriku: papane rada adoh
- kana/ngrika: papane adoh
·
Nuduhake barang sing ora gumathok
Wujude: anu, si suta, si naya, si ...., lsp.
Wujude: anu, si suta, si naya, si ...., lsp.
d.
Sesulih pitakon
·
Kanggo nakokake tembung aran
(barang) digunakake tembung apa.
Tuladha:
a. Apa wae sumbanganmu kanggo korban bencana banjir?
b. Adhimu mau mangan apa?
Tuladha:
a. Apa wae sumbanganmu kanggo korban bencana banjir?
b. Adhimu mau mangan apa?
·
Kanggo nakokake wong digunakake
tembung sapa.
Tuladha:
a. Sapa wae sing tiwas ing bencana banjir mau?
b. Sumbangan beras lan obat-obatan iki kanggo sapa?
Tuladha:
a. Sapa wae sing tiwas ing bencana banjir mau?
b. Sumbangan beras lan obat-obatan iki kanggo sapa?
·
Kanggo nakokake papan/panggonan
digunakake tembung endi/ngendi.
Tuladha:
Tuladha:
- Ngendi wae sing kena korban
banjir lan tanah longsor?
- Sumbangan sakmenen akehe arep kokgawa menyang endi?
- Sumbangan sakmenen akehe arep kokgawa menyang endi?
·
Kanggo nakokake cacah
digunakake tembung pira utawa sepira.
Tuladha:
a. Sumbangan dhuwit sing dikumpulake oleh pira?
b. Sepira akehe beras sing koksumbangake?
Tuladha:
a. Sumbangan dhuwit sing dikumpulake oleh pira?
b. Sepira akehe beras sing koksumbangake?
·
Kanggo nakokake kahanane barang utawa tumindak
digunakake tembung piye, kepriye,
apa sebabe/geneya, lsp.
Tuladha:
a. Piye kahanane sing kena korban bencana alam?
b. Kepriye kahanane kaluwargamu sing kena korbanbencana banjir ing Padang?
a. Piye kahanane sing kena korban bencana alam?
b. Kepriye kahanane kaluwargamu sing kena korbanbencana banjir ing Padang?
e.
Sesulih panyilah
Tuladha: si kuncung, si gundhul, si kriting
f.
Sesulih sadhengah
Tuladha: sing nganggo klambi ijo, sing nduwe mobil biru
6)
Tembung Wilangan
Tembung wilangan yaiku sakabehe tembung kang mratelakake
gunggunge barang. Ing basa Indonesia diarani kata bilangan (numeralia). Tembung
wilangan kaperang dadi 3, yaiku:
a.
Wilangan babon/wilangan wutuh
Tulada: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
b.
Wilangan susun
Tuladha: kapisan, kapindho, kaping telu, kaping sanga, lsp.
c.
Wilangan pecahan
Tuladha: seprapat, setengah, 1,25, lsp.
7)
Tembung Panggandheng
Tembung panggandheng yaiku sakabehe tembung kang kanggo
nggandhengake ukara siji lan ukara liyane murih ukara dadi dawa. Ing basa
Indonesia diarani kata sambung (konjungsi).
Tuladha: tinimbang, nadyan, wiwit, ning, kanthi, nuli, sarta,
lsp.
8)
Tembung Ancer-ancer
Tembung ancer-ancer yaiku sakabehe tembung kang gunane kanggo
ngancer-nganceri tembung aran. Ing basa Indonesia diarani kata depan
(preposisi).
Tuladha: supaya, kaya, kanggo, ing, menyang, lsp.
9)
Tembung Panyilah
Tembung panyilah yaiku sakabehe tembung kang kanggo nyilahake
patrap, barang, utaw sawijining bab. Ing basa Indonesia diarani kata sandhang
(artikula).
Tuladha: si, sang, sri, para, lsp.
10)
Tembung Panyeru
Tembung panyeru yaiku sakabehe tembung kang nggambrake
wedharing rasa seneng, kaget, kuciwa, gela, susah lan gumun. Ing basa Indonesia
diarani kata seru (interjeksi).
Tuladah: lha, lho, o, hore, hus, sokur, walah, heh, hah, lsp.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar